Legasteni (Disleksi), Diskalkuli ve LRS (Okuma Yazma Zayıflığı) Konferansı
Bu konferans “EÖDL” Avusturya Disleksi Birliği’nin bizlere armağanıdır.
Legasteni, diskalkuli ve LRS (Okuma Yazma Zayıflığı) konferansına hoş geldiniz!
Legasteni nedir?
Çocuklarda algı farklılıklarından dolayı ortaya çıkan okuma ve yazma problemleri görüldüğünde legasteniden söz edilebilir. Algı farklılıkları nedeni ile zaman zaman okuma, yazma veya matematikte dikkat eksikliği gözlemlenir. İyi veya orta seviyede zekâya sahip olan bir legasten çevresini farklı algılar, harf ve sayı gibi sembollerle karşılaştığı zaman dikkati zayıflar, farklı algıları nedeni ile çevresini legasten olmayan insanlar gibi algılayamadığından okuma, yazma ve matematikte öğrenme güçlükleri ile karşılaşır.( Dr.Astrid Kopp Duller )
Burada çok önemli bir hususa dikkatinizi çekmek istiyoruz. Buradaki okuma, yazma ve matematikte ortaya çıkan problemlerin zekâ ile kesinlikle bir ilgisi yoktur, çünkü ortaya çıkan bu problemlerin nedeni farklı algı özellikleridir. İyi okuyabilen ve yazabilen insanların zeki olduğu düşüncesi, içinde bulunduğumuz toplumda fazla yaygın, artık anlaşılması gerekir ki, okuma yazma zorluğu olanların aptal varsayılması tamamen hatalıdır. Hepimiz biliyoruz ki Türkçe gramerini tamamen bilen ve hiç hata yapmayan kimse yoktur. Legasteni ve diskalkuli genlere bağlı ortaya çıkan belirtilerdir. Bu belirtilerin kalıtımsal olduğu bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır. Son araştırmalar legasteninin büyük oranda biyogenetik nedenlere dayandığını belirtmektedir. Şimdiye kadar beyinde 6 bölge bulunmuştur. 1,2,3,6,15 ve 18 numaralı kromozomların okuma ve yazmayı dolaylı olarak etkilediği tespit edilmiştir. İşte bu nedenler legastenlerin algı farklılığına, dolayısı ile okuma yazma ve/veya matematikte problemlerle karşılaşmalarına neden olmaktadır. Bir sebep bilincinin yerleşmesi büyük önem taşımaktadır.
Primer legasteniyi oluşturan faktörler nelerdir?
Henüz daha çocuk okulöncesi döneminde iken legasteni veya diskalkuli belirtileri görülmeye başlanır. Örneğin kısa süreli bir emekleme evresi, konuşma ve yürümede gecikme, belirgin iyi veya kötü günlerin olması, olmayan şeylere takılıp düşme, çatal, bıçak, makas kullanamama, ayakkabı bağlama vs. gibi hususlarda beceriksizlik, spor türlerinde öğrenme güçlüğü, yönelme hedeflerinin birbirine karıştırılması, davranıştan önce hızlı düşünme, kavramları karıştırma, renkleri şaşırma, kelime türetme gibi özelliklerin barındırılması.
Bu tür çocuklar sembollere ilgi duymazlar, okunan metni dinlemeyi severler. Çocuk tekerlemelerinden hoşlanmazlar, ritim tutamazlar, memory oyunlarına az ilgi duyarlar Sıralı çizgileri çizemezler ve yönelme problemi yaşarlar. Çizginin dışına taşarlar ve kendilerine özgü bir düzenleri vardır. Tüm bunlara karşın günlük olağan olaylarda uyanık, ilgili ve aşırı dikkatlidirler. Yüksek yaratıcılık ve oldukça yüksek teknik algılama düzeyleri vardır. Örneğin, konstrüksiyon oyunlarını severler. İyi seviyede zihinsel gelişim gösteren bu tür çocuklarda algılara bağlı gelişen hataların olması legasteni olasılığını gündeme getirir. Legasteni veya diskalkuli tanısı ancak ilkokulda, çocuk okuma yazma ve matematikle tanıştığı zaman koyulabilmektedir. İlkokul döneminde zeki olarak tanımlanan çocuklarda okuma yazma ve matematikte zaman zaman görülen belirgin dikkatsizlik legasteni ve diskalkuli şüphesini oluşturur. Önce bu çocukları iyi gözlemlemek zorunludur. Aslında ilgi duydukları alanlarda, bazı becerilerde çok iyi olan bu çocukların harfler ve sayılarla karşılaşınca zaman zaman dikkat eksikliği yaşamaları farklı algılarına bağlıdır. Okuma, yazma ve matematik zorluklarının farklı sebepleri vardır. İki çeşit okuma yazma zorluğu vardır: Legasteni ve Okuma yazma zayıflığı. Bu iki belirti türünü titizlikle ayırt etmek gerekir, çünkü destek çalışmaları farklı olacaktır. Legasteni kalıtımsaldır, genlere bağlıdır ve ömür boyu vardır, okuma yazma zayıflığı ise sonradan kazanılmıştır.
PRİMER LEGASTENİ
Primer legastenide biyogenetik faktörler algıların farklı çalışmasına neden olmaktadır. Çalışmalar pedagojik, didaktik alanda olmalıdır.
Primer legasteni, psikiyatri ve klinik psikolojinin alanları değildir.
Primer Legasteni Destek Çalışmaları:
– Dikkat Çalışmaları – Algı Çalışmaları – Semptom çalışmaları (Okuma yazma hataları üzerinde çalışmalar)
SEKONDER LEGASTENİ
Primer legasteni evresinde gerekli destek sağlanamazsa, hatalı metotlar ile çalışılır veya legasteni farkındalığı ile çocuğa yaklaşılmazsa, psikolojik ve fiziksel davranış bozuklukları başlar. Bu davranışlar sonradan kazanılmıştır, psikolojik veya psikiyatrik destek gerektirir.
Destek nasıl verilir?
Dikkat, algı, semptom(hata belirtileri) üzerinde çalışılır, gerektiğinde ilaç desteği alınır, psikolog, psikiyatrist ve ergoterapist gibi uzmanların desteğine başvurulur.
OKUMA YAZMA ZAYIFLIĞI (LRS)
Destek: Semptom çalışmaları (okuma, yazma, matematik hataları üzerinde çalışma)
Gerektiğinde ilaç ve psikolojik destek verilir. Belirtiler geçici olabilir, sebep ortadan kalkınca azalabilir. Legastenlerde ise yalnızca hatalar üzerinde çalışmak değil, öncelikli olarak dikkat ve algılar üzerinde çalışmak gerekmektedir.
Algılar üzerinde yapılan çalışmalar üç ayrı boyutta ele alınır:
GÖRSEL :
Görsel farklılıkları algılama ve ayırt edebilme .
Görsel hafıza: Gördüğünü akılda tutabilmek.
Görsel serilik (örüntü)
AKUSTİK (İŞİTSEL):
İşitsel farklılıkları algılama, ayırt etme
İşitsel hafıza: İşitileni akılda tutabilme
İşitsel serilik (Örüntü)
MEKÂNSAL ALGILAMA
Mekân ve zamanı algılayabilme
SEMPTOMLAR “ABC hataları üzerinde çalışma”
Hata belirtileri:
Kelime görüntüsü, harflerle kelimenin oluşturulması, yanlışlar üzerinde çalışmayı içerir.
Kelimenin sesi üzerinde çalışılmalar:
Harf sesleri, heceleme, uyaklar, kelime hafızası egzersizleri gereklidir.
Kelimenin anlamı üzerinde çalışmalar:
5 duyu ile öğrenme; Görme, dokunma, seslendirme, hissetme, tadına bakma vs.
Legastenide Tanı:
– Gözlem metodu
– Pedagojik AFS (Attention-Function-Symptom) Testi
AFS Testini, eğitimini tamamlamış, diplomalı legasteni uzmanları uygulayabilirler.
AFS Eğitimi almış, diplomalı uzmanlar eşliğinde yürütülen bilinçli öğrenme çalışmaları legastenlerin öğrenme stratejilerini yönlendirerek kolaylıkla başarıya ulaşmalarını sağlamaktadır. Legastenlerin pedagojik, didaktik alanda kendilerini kültür teknikleri ile tanıştıracak, bilimsel metotlara ihtiyaçları vardır. Legastenler her zaman kendilerini anlayan kişilerle karşılaşamayacağından, ne yazık ki çok fazla hoşgörülü davranmak zorunda kalıyorlar, adeta her haksız davranışı affediyorlar.
Tanı koyulmadan bir çalışma kesinlikle başlatılmamalıdır. Testten sonra bir hata analizi yapılmalıdır. Okuma yazma testinin LRS (Okuma yazma zayıflığı olan çocuklarda uygulanması) önerilir. Legastenler ise algı farklılıklarına bağlı hata yaptıklarından sistematik hatalar değil, rastgele hatalar yapmaktadırlar. Bugün doğru yazdıklarını yarın veya kısa bir süre sonra tekrar hatalı yazabilirler. Enteresandır ki, bu hatalar genelde çok kullanılan kolay sözcükler üzerinde olmaktadır.
Legastenide çalışmalar ağırlıklı olarak önce algılar ve dikkat üzerinde yoğunlaşmalıdır. Sonra okuma, yazma ve/veya matematiğe geçilmelidir. İşte o zaman başarılı olunmaktadır. Bu esas çalışmalara şu destek çalışmaları da eklenebilir: Gevşeme egzersizleri Autogen-Training, nefes egzersizleri, stresten kurtulma çalışmaları ve müzik.
Zaman farkındalığı, koordinasyon çalışmaları, NLP Beceri egzersizleri, düşünce ve hayal gezileri gibi yaratımcı aktiviteler AFS Metodu ile çalışan diplomalı uzmanlar desteğinde tüm algı ve yetenekleri çalıştırır. AFS tamamen açık bir metottur. Her uzman kendi uygulama alanlarını ve tarzını kendi programını belirleyebilir, gerekli duyduğu çalışmaları ekleyebilir, çıkarabilir de, yeter ki algıların güçlendirilmesini ve dikkatin yoğunlaştırılmasını hedeflesin.
Dikkat öğrenmede en etkili ve belirleyici faktördür. Öğrenmenin ilk şartıdır. Öğrenme esnasında çocuğun konsantrasyonunun olmaması, yaptığı ile düşündüğünün örtüşmemesi ve başarı sağlayamaması huzursuzluk ve aşırı hareketliliğe sebep olmaktadır. Bunun sebebi uygulanan metodun çocuğun farklı algılarına hitap etmeyişidir. Böyle bir metotta diretmek faydasızdır, konsantrasyon bozukluğu ve hiperaktivite gibi davranış bozuklukları birbirini takip eder. Aslında okulöncesinde özellikler çoktan görülmeye başlamıştır. Bilimsel çalışmalara göre legastenlerin önlerine gelen yazıyı nasıl gördüklerini gösteren bazı örnekler vermek istiyoruz: Bu örnekler sonucunda görüyoruz ki, pek çok çocuk, baş ağrısından, yazının fazla parlamasından, ya da dalgalanmasından şikâyet ediyor. Çalışmalarının tamamen algı farklılıklarına yönelik ve hedefe uygun seçilmiş olması gerekiyor.
3 ALGI ALANI bulunmaktadır. Legastenlerde ise yalnızca hatalar üzerinde çalışmak değil, öncelikli olarak dikkat ve algılar üzerinde çalışmak gerekmektedir.
Algılar üzerinde training üç ayrı boyutta ele alınır:
GÖRSEL
Görsel farklılıkları algılama ve ayırt edebilme . Görsel hafıza: Gördüğünü akılda tutabilme . Görsel seri (örüntü)
AKUSTİK (İŞİTSEL)
İşitsel farklılıkları algılama, ayırt etme
İşitsel hafıza:
İşitileni akılda tutabilme
İşitsel seri (Örüntü)
MEKANSAL ALGILAMA
Mekan ve zamanı algılayabilme, yönelme
BEDEN ŞEMASI
Beden farkındalığı
Legastenler genelde her algı alanında etkilenmiş olmuyorlar, ancak yalnızca bir algı alanında bile sorun yaşamaları okuma yazma ve matematik öğrenme prosesinde komplikasyonlara neden oluyor. Burada bir legasten çocuğun yazdığı metin örneğini görüyorsunuz. Bir legastenin yaptığı algı hatalarını burada fark etmeniz mümkün. Sert ve yumuşak ünsüzlerin karıştırılması, küçük ve büyük harflerin yer değiştirmesi, kelime oluşumu vs. Algı hataları, tam çocuk yazarken veya okurken anlık ortaya çıkan hatalardır. Çocuklar algılarının farklı çalışması nedeni ile okurken veya yazarken düşüncelerini ve davranışlarını birlikte güdümleyemiyor, senkronize performansı sağlayamıyorlar. Yazıdaki hatalar legasteninin belirtisi, fakat sebebi olmadığından yalnızca bu hataları düzeltmek işe yaramıyor.
Önemli olan legasteninin sebebi üzerinde durmak ve daha önce de belirttiğimiz gibi algılar üzerinde çalışmaktır. Semptom çalışmalarında ise kelimenin görüntüsü, sesi ve anlamı üzerinde sistemli bir çalışmaya ihtiyaç vardır. Yazıda aynı kelimenin farklı şekillerde yazılmış olması, özellikle bu kelimelerin sık kullanılan ve kolay olması algı hatalarını su yüzüne çıkarır. Okuma yazma zayıflığı olanlarda ise, kelime hataları bilgi eksikliğinden veya kuralları bilmemekten kaynaklanıyor. Diskalkuliyi ise çocuklar sayılarla uğraşmakta zorlandıkları zaman gündeme getiriyoruz. Sayı alanları ve dört işlem becerilerinde zorluklar göze çarpıyor. Sebebi henüz kesin olarak bilinmiyor, çünkü bilimsel araştırmalar henüz yeterli değil, ancak legasteniye benzer sebeplerden kaynaklandığı düşünülüyor. Bazı çocuklarda izole legasteni ve izole diskalkuli görülebiliyor. Bir legasteni özel destek çalışmaları ile rahatlıkla önlenebilir, ancak yok edilemez. Ömür boyu vardır. Legasten bir çocuğa en büyük yardım ve destek ancak şu unsurların yerine getirilmesi ile mümkün olabilmektedir:
EN ÖNEMLİ UNSURLAR
Öz değer hissinin kuvvetlendirilmesi.
Çocuk değerini bilmeli.
Özel yeteneklerinin keşfedilmesi ve değerlendirilmesi
En ufak bir adımda övülmesi
Zaman faktöründe tolerans ve sabır
Yeterli ilginin gösterilmesi
Bol empati ve anlayış
Bugünkü konferansımızda bizlerden ilgi ve yardım bekleyen bu değerli, hassas, kırılgan ve yetenekli çocuklar için bir farkındalık uyandırabildiysek, bir adım daha atabildik demektir.