Legasteni (Disleksi), LRS (Okuma Yazma Zayıflığı) ve Diskalkuli (Matematik Zorluğu) hakkında sorulan 30 sık soru :
Soru 1- Legasteni (Disleksi) nedir?
Legasteni genellikle zeki çocukların genel başarıları ile okuma yazma alanındaki becerileri arasında biogenetik faktörlerden doğan problematik bir farklılıktır.
Soru 2- Legasteniyi meydana getiren sebepler nelerdir?
En yeni bilimsel araştırmalar legasteninin büyük oranda biogenetik faktörlere bağlı olduğunu belirtmektedir. Şu ana kadar 1, 2, 3, 6, 15 ve 18 numaralı kromozomlar üzerinde okuma ve yazma becerisini dolaylı olarak etkileyen 6 bölge saptanmış bulunmaktadır.
Zihinsel algı farklılığını oluşturan bu kalıtımsal enformasyonlar legasten kişilerde okuma yazma ve/veya matematiksel öğrenmede problem yaratmaktadır.
Primer legasteniye eşlik eden diğer etkin faktörlerin sebeplerinin araştırılması çok önemlidir.
Soru 3- Dyskalkulie (Diskalkuli) nedir?
Sayılar ve matematiksel temel işlemler ile ilgili uğraşlarda yaşanan güçlüklere diskalkuli adı verilir. Diskalkuli alanında yapılan bilimsel çalışmalar yeterli olmadığından nedenleri kesin bilinmiyor, ancak legasteniye benzer nedenlerden kaynaklandığı kabul ediliyor.
Soru 4- Dışarıdan biri, ya da konuyu hiç bilmeyen bir kişi olarak legasteni veya diskalkuliyi nasıl anlarız ya da tahmin ederiz?
Zeki oldukları göze çarpan çocuklarda okuma yazma ve/veya matematik öğrenmesinde beklenmedik zorlanmalar ortaya çıkıyorsa legasteni/diskalkuli olasılığını dikkate almak gerekir ve önce çocuğu gözlemlemekle işe başlanır.
Yazı yazma, okuma ve matematik işlemleri esnasında zaman zaman aşırı dikkat eksikliği, yani harf ve sayılarla karşılaşınca birdenbire ortaya çıkan odaklanma güçlüğü ama bunun yanı sıra diğer etkinliklerde çok iyi bir odaklanma ve keskin dikkat legastenide gözlemlediğimiz belirtilerin başında gelir.
Soru 5- Ne zaman legasteniden söz edilir?
Okuma yazma becerisinin kazanılmasında eğer duyu algılama farklılığından kaynaklanan problemler oluşuyorsa çocukta legasteniden söz edilir.
Farklı algılama nedeni ile okuma ve yazma işlemlerinde zaman zaman görülen dikkatsizlik tekrar algılama hatalarına götürür.
Soru 6- Legasteni ile (LRS) Okuma Yazma Zayıflığı aynı şey midir?
Okuma ve yazmada problem yaratan çeşitli nedenler vardır, bu durumda değişik etkenlerin de ayırt edilmesi gerekir. Legasteni insanda ömür boyu kalıcı olan biognetik kalıtımsal bir faktördür ve ancak, ve de sadece okuma yazma alanında bireysel özel egzersizlerle (training) başarı elde edilir. Buna karşılık LRS (Okuma Yazma Zayıflığı), sonradan kazanılmış, psişik veya fiziksel olaylardan kaynaklanan geçici bir problematik özelliktir.
Legasteni ve LRS (Okuma Yazma Zayıflığı) nın tesbiti ve ayrımı çok büyük önem taşımaktadır, çünkü her iki alandaki psikolojik ve pedagojik destek çalışmaları tamamen birbirinden farklıdır.
Bir legastende yalnızca okuma yazma alanında çalışmak yeterli değildir, özellikle okuma yazma için gerekli duyu fonksiyonlarının güçlendirilmesi ve de dikkatin iyileştirilmesi yani düşünce ile davranışın birleştirilmesi üzerinde çalışılması zorunludur.
Okuma Yazma Zayıflığı (LRS) gösteren çocukta ise sebep olan faktörlerin yola koyulması, kontrol altına alınması ve okuma yazma hataları (Semptom Training) üzerinde bir süre çalışılması iyileşmeyi sağlamaktadır.
Soru 7- Bir Legasteni/Diskalkuli nasıl teşhis edilir?
En erken teşhis zamanı ilköğretimde birinci sınıfın ikinci yarısındadır. Çocuğun harf ve sayılarla epeyce uğraşıyor olması gerekir.Okul öncesinde algılama farklılıklarını test ile tesbit etmek mümkündür, fakat bu ille de legasteni veya diskalkuliyi beraberide getirecek demek değildir.
Soru 8- Legasteni ve diskalkuliyi kim tespit eder?
Diplomalı legasteni eğitimcileri gibi legasteni uzmanları pedagojik alanda uygulanan bir test yöntemi ile Legasteni/LRS (Okuma Yazma Zayıflığı) ve Diskalkuliyi tespit edebilirler. Muhakkak bir anamnez yapılması zorunludur.
Sekonder problematiği işaret eden şüpheli durumlarda, belirtilere uygun alandaki uzmanlara, örneğin psikiyatrist, psikolog vs. başvurulmalıdır.Bedensel problemlerde daha emin adımlar atabilmek için işitme ve görme testleri uygulanmalıdır.
Soru- 9: Bir zeka testi ile legasteni tespit edilebilir mi?
Sözcükle ifade edildiği gibi zeka testi insanın zekasını ölçmektedir. Oysa bir insanın zekası olası bir legasteniyi belirleyemez. Düşük IQ lu çocuklar legasten değil ‘‘zihinsel az gelişmiş‘‘ olarak adlandırılırlar. Zeka testleri sonucunda legasteni saptanamaz.
Soru- 10 : Legasteniden şüphelenildiğinde bir okuma yazma testi uygulanmalı mıdır?
Legasten çocukların okuma yazma becerileri o anki algılamalarına bağlıdır. LRS testlerinde hiç hata yapmadıkları veya az hata yaptıkları ender rastlanan sonuçlardan değidir. Fakat aynı test ertesi gün tamamen farklı bir sonuç ile karşımıza çıkar. Bu durumda destek çalışmalarının sağlıklı planlanabilmesi için uzun bir süreyi kapsayan, geniş kapsamlı çok sayıda metin ve okuma çalışmasını değerlendirmek ve yanlışların analizini yapmak gereklidir.
Soru 11: Çok yönlü teşhis nedir?
Çok yönlü teşhis problematiğin pedagog, psikolog ve psikiyatrist tarafından paralel olarak, her üç alanda tanımlanmasıdır. Bu durumda sekonder legasteniden şüphe edildiğinde pedagojik desteğin yanı sıra psikolojik ve tıbbi desteklerin de verilmesi gerekecektir.
Soru 12: Primer legasteni, sekonder legasteniden nasıl ayırt edilir?
Okuma yazmada biogenetik kökenli zorluklarla karşılaşıldığında primer legasteniden söz edilir.Özel bireysel destek çalışmaları pedagojik alanda yürütülür.
Eğer yukarıda belirtilen biogenetik kökenli zorluklara o anda mevcut olan bazı belirtilerin eşlik etmesi, legasteninin zamanında tanınmamış olması, destek çalışmalarının hatalı yapılmış olması ya da tamamen bırakılmış olması bazı psişik ve fiziksel problemlerin eklenmesine sebep olur. Bu durumda pedagojik öğrenme alanına psikolog, doktor, ergoterapist, logopedist vs. gibi uzmanların bireysel müdahaleleri kaçınılmazdır.
13: Her legasten çocukta bir konsantrasyon bozukluğu var mıdır ve her legasten çocuk aynı zamanda hiperaktif midir?
Çoğu kez dikkatsizlik ve huzursuzluk gibi legasteniye eşlik eden faktörler hastalık belirtileri olarak nitelendirilir. Aslında legasten çocukların okuma ve yazmadaki dikkatsizlikleri kendilerine sunulan öğrenme metodunun onlar için uygun olmadığından da kaynaklanır ve gereken başarıyı gösterememelerinden kaynaklanan huzursuzluk ve hareketlilik de buna eklenir. Bu eşlik eden belirtiler okul başladığında veya daha sonra ortaya çıkar.
Tabii ki bazı legasten çocukların ayrıca konsantrasyon zayıflığı ve hiperaktivite gibi hastalık tabloları çizdiğini biliyoruz. Ama eşlik eden bu her iki faktör de bu tür çocuklarda genelde okul öncesinde görülür.
Soru 14: Algılama hataları yazı hatalarından nasıl ayırt edilir?
Bu konunun dışında olanlar için biraz güç. Algılama hataları sözcüğü okurken veya yazarken o anki işitsel ve görsel algılama farklılığından oluşur. Bu hatalar genelde çok sık kullanılan ve bilinen sözcüklerde ortaya çıkmaktadır. Yazı hataları ise çoğu kez sözcüğün yazım kurallarının bilinmemesinden veya sözcüğün tanınmamasından da kaynaklanır.
Soru 15: İnsan bir ömür boyu legasten midir?
Legasteni ile özel bireysel eğitim desteği ile başa çıkılır ancak legasteni bir ömür boyu vardır.
Legastenler her zaman anlayışlı kişilerle karşılaşamadıklarından çevrelerine karşı hoşgörü göstermeyi ve bazı bilgisiz insanların haksız davranışlarını da affetmeyi öğrenmelidirler.
Soru 16: Toplumda legasten insanların sayısı ne kadardır?
Legasten olup da bilinmeyen vakaların sayısı çok yüksek olduğundan kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Ancak dünya nüfusunun %15’inin legasten olduğu kabul ediliyor.
Soru 17: Legasten bir kişinin genel olarak ne türde bir desteğe ihtiyacı vardır?
Başarıya ulaşabilmek için yalnızca erken teşhis ve bireysel öğrenme desteği yeterli değildir, ayrıca legasten çocuğun problemlerini anlayabilen ve onu destekleyen bir çevre içinde büyümesi ve gelişmesi de çok büyük önem taşır.
Soru 18: Öğrenmede hangi metot yaygın ve özellikle etkilidir?
Legasteni problemi bireysel ve farklı olduğu için, bu konuda öğrenme ve yardımın da çok yönlü olması gerekir. Her zaman kesin başarıya götüren ve kendi içinde kapalı bir metot yoktur!
Önemli olan sadece hata belirtileri üzerinde çalışılmaması (semptom training), yani tek yönlü olarak yalnız okuma yazma çalışmalarında yoğunlaşılmaması gerektiğidir. Öncelikli olarak işitsel ve görsel algılar ve dikkat güçlendirici egzersizlere yer verilmelidir. İşte bu bizi legasteni eğitiminde başarıya götürecek temel prensiptir.
Diplomalı legasteni eğitimcileri çalışmalarını AFS (Dikkat – Fonksiyon – Semptom) metoduna bağlı olarak planlarlar.
Legasten çocuk problem yaşadığı tüm alanlarda bireysel olarak çalıştırılır. AFS Metodu tamamen açık bir metottur. Çocuğun becerilerini geliştirecek her çalışma veya program metodun ana çizgisine sadık kalmak sureti ile, yani öncelikle okuma yazma alanında gerekli duyu fonksiyonlarının geliştirilmesi, dikkatin yoğunlaştırılması ve özel bir semptom (belirti) çalışması koşulu ile, entegre edilebilir.
Soru 19: Niçin yalnızca okuma yazma egzersizlerini içeren yoğun bir destek çalışması yeterli olmuyor?
Çünkü okuma ve yazmadaki yanlışlar legasteninin sebebi değil, belirtileridir.
Demekki yalnızca belirtiler yani hatalar üzerinde çalışmak yetersiz olacaktır.
Burada hatalardan yola çıkılarak yapılan yoğun okuma yazma egzersizleri kastediliyor.
Bu yanlış yaklaşım nedeni ile çocukta sıkıntı ve stres baş gösterir, çünkü çocuk başarıyı yakalayamaz.
Soru 20: Teknik destek legasten çocuklar için bir avantaj mıdır?
Bilgisayar çocuk için büyük avantajlar sağlayan bir destektir. Son zamanlarda piyasada pek çok teknik ürün satışa sunuluyor, fiyatları da yüksek. Prensip olarak teknik ürünleri bir ek destek olarak görmek gerekir, hiçbir ürün bireysel özel eğitimin yerini tutamaz.
Soru 21: Legasten çocukların yabancı dil ile sorunları var mıdır?
Genel olmamakla birlikte birçok legasten çocuk maalesef yabancı dilde de sorun yaşıyor.
Soru 22: Kimler öğrenmede aileye destek verebilir?
Bilimsel destek ancak diplomalı legasteni eğitimcileri tarafından alınabilir.
Legasteni eğitimcileri olarak legasteni branşında özel eğitim görmüş ve diploma almış pedagog ve psikologları kastediyoruz.
Training’in başarıya ulaşabilmesi için çocuk, aile, öğretmen ve legasteni uzmanının uyumlu bir ekip çalışması içinde olmaları gerekir. Özellikle aile öğrenme çalışmalarında çok aktif rol almalıdır. En etkin çalışma evde yapılır ve bunun birinci şartı çocuğa gereken anlayış ve sabrın gösterilmesidir, böyle bir durumda başarıya ulaşma gerilimi de yenilmiş olacaktır.
Soru 23: Okul dışında bir destek için kim ödeme yapıyor?
Ne yazık ki almanca konuşan ülkelerde bu konuda bir tüzük yok, ancak Avusturya’da yükseltilmiş bir çocuk yardımı alınabiliyor fakat bu da yetersiz kalıyor. Almanya’da ise bazı şartlara bağlı olarak gençlik merkezleri bir miktar ödeme yapıyorlar.
Soru 24: Niçin bazı öğretmenler legasteni veya diskalkuliyi tanıyamıyorlar?
Her öğretmenin bu alanda farkındalık eğitimi alması gerekmektedir, fakat bu şimdiye kadar maalesef yeterli bir şekilde sağlanamadı. Problem hakkında gerekli pedegojik bilgiye sahip olan öğretmenler çocuklarla pozitif bir iletişim geliştiriyorlar. Başarı değerlendirmelerinde onların problemlerini göz önünde bulunduruyorlar.
Çocuğun kendisini bırakmasını, sorunlarının hoşgörü ile karşılanmasına sığınarak performansını düşürmesini engellemek için, bir öğretmenin çocuktan beklediklerini ona açıkça belirtmesi, anlatması ve sorumluluk vermesi gerekir.
Sözlü değerlendirmeler ön plana çıkarılmalıdır. Yazı hatalarının düzeltilmesi ki bu bireysel destek çalışmalarında da yavaş yürüyecektir, sakin bir şekilde talep edilmeli ve değerlendirilmelidir.
Soru 25: Legasteni ile bağlantılı olarak niçin zayıflık, bozukluk, hastalık veya özürlülük gibi kavramları sıklıkla duyuyoruz?
ICD 10 da WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı) tarafından “hastalık” olarak açıklanmasına rağmen legastenide hiç bir sigorta kurumunun pedagojik özel bir destek için ödeme yapmaması, özellikle pek çok çocukta bulunan primer legasteninin hastalık ile ilişkisinin olmadığını kanıtlıyor. Bu durumda primer legastenide hastalık, bozukluk, zayıflık ve özürlülükten bahsetmek hatalıdır.
Sadece primer legasten olan çocuk pedagojik destek evresindedir ve yeterli desteği almalıdır. Ama legasteni geç fark edilir ve de psişik problemler de sahnede yer almaya başlarsa sekonder legasteni ortaya çıkar ki bilindiği gibi psikoloji ve tıp alanındaki uzmanlar devreye girerek belirtileri iyileştirmeye çalışırlar.
Soru 26: Konuya enterese olan bir kişi neden bilimsel alanda bu kadar farklı değerlendirmelerle karşı karşıya geliyor?
Bu karmaşa geçmişe dayanıyor. İlk önce konu ile ilgilenenler doktorlardı, ancak sonradan psikologlar ve pedagoglar merkezi oluşturmaya başladılar. Fakat bugüne kadar her üç meslek grubu arasında da pozitif bir işbirliği sağlanamadı, yani kesin çizgi çizilemedi, şöyle ki pedagogun yapabilecekleri nerelerde sınırlanıyor ve de psikolog ve doktorlar nerede destek veriyorlar kesin belirlenemedi.
Soru 27: Niçin birçok veli önce psikolog veya doktorlara başvurarak yardım istiyorlar?
Maalesef pek çok çocuk ancak duygusal, psikolojik problemler gösterdiği zaman anlaşılıyor. Bazı çocuklar okulda aşırı zorlanmaları nedeni ile o ana kadar göstermedikleri özel davranış biçimleri sergilemeye başlıyorlar.
Dikkatsiz ve huzursuz oluyorlar. Yanlış cevap aniden, birdenbire, çabuk veriliyor, okuma yazmada bu ani davranışlar yanlış sayısını artırıyor. Ne yazik ki bu durumda çok nadiren onların kendi beklentilerine uygun bir metotla karşılaşmaları gerektiği düşünülüyor, uygun metot araştırılmadan derhal çocuklar doktora veya psikoloğa götürülüyorlar. Psikoloji ve tıp pedagoji alanlarındaki gelişmelerden haberdar olmadığından ve kesişen tek bir yöntem ve teşhis koyulamadığından pek çok legasten çocuk için sonsuza kadar sayısız ve karmaşık bir terapi yolculuğu başlamış oluyor. Genelde ne yazık ki kendileri için gerekli pedagojik desteği bir türlü bulamıyorlar. Tüm bu terapi ve hatalı metot uygulamaları sonucu sentez bir başarıya ulaşılamıyor. Sonuçta zekaları ve yetenekleri ile hiçbir şekilde uyuşmayan, hak etmedikleri çok düşük bir değerlendirme ile ancak mezun olabiliyorlar.
Soru 28: Teşhis, danışmanlık ve eğitim için hangi şahıslar gereklidir?
Legasten çocukla ilk karşılaşan kişiler okuldaki öğretmenlerdir. Her okulda mutlaka bir legasteni uzmanı bulunmalıdır, öğretmenler ve ailelerle pedagojik alanda ekip çalışması yaparak yol göstermelidirler. Sınıf öğretmenlerinin tek başına legasten bir çocuk ile başa çıkmaları oldukça zordur, çünkü legasteni çok yönlü bir problem oluşturduğundan yoğun bireysel ilgi gerektirir.
Soru 29: Niçin legasteni diye bir faktörün olup olmadığını hala sorgulayanlar var?
Bu çeşitli sebeplerden ortaya çıkıyor. Bir taraftan problem böyle karmaşık ve çok yönlü olduğundan legasteni ile okuma yazma zayıflığı birbirine karıştırılıyor, diğer taraftan da fazla uğraş ve özveri gerektiğinden durum reddedilebiliyor.
Soru 30: Legasten çocukların özel yetenekleri değerlendiriliyor mu?
Bu çocukların özel yetenekleri ve yaratıcı becerileri okullarda öne çıkarılmalıdır ve başarı değerlendirmeleri yalnızca okuma yazma ve matematik çalışmaları üzerinden yapılmamalıdır.
Dr.Astrid Kopp-Duller “Der Legasthene Mensch”
Çeviri: Uzm.Psikolog İNCİ ÖZKORAY